Hierbij treft u de jaarstukken over 2018 aan. In deze jaarstukken wordt verantwoording afgelegd over het gevoerde (financiële) beleid. De jaarstukken beginnen met de verantwoording van de programma's. Dit zijn de programma's uit de meerjarenprogrammabegroting (MPB) 2018 - 2021. Omdat we verantwoording afleggen over de MPB ontkomen we er soms niet aan om die teksten te herhalen, omdat u anders moet terug grijpen op de MPB en deze jaarstukken niet zelfstandig leesbaar zijn. Om zichtbaar te maken welke stukken uit de MPB komen hebben we deze cursief gemaakt.
Na de programmaverantwoording volgen de verplichte en bijzondere paragrafen. Het laatste stuk van de jaarstukken bestaat uit de jaarrekening met bijlagen. Dit is de financiële verantwoording.

Nieuw dit jaar is de infographic bij de jaarstukken. Deze infographic vervangt de bij u bekende “Jaarstukken in vogelvlucht”. Hiermee geven we invulling aan de door u aangenomen motie “Infographic”.

De prestaties, het geld en de risico's
Bij de prestaties:
We geven met gekleurde vlaggetjes aan of we op onderdelen al dan niet in de ‘gevarenzone’ zijn gekomen. Zo ziet u snel de stand van zaken. De kleuren hebben de volgende betekenis:

• groen: geen afwijkingen te melden.
• oranje: de afwijking van de prestatie heeft gevolgen voor de doelstelling van het programma of beleidsproduct of de planning wijkt af.
• rood: de afwijking bedreigt de doelstelling van het programma of taakveld.

Voor de prestaties zijn er geen harde criteria om te bepalen wanneer een taakveld groen, oranje of rood kleurt. In de kolom Prestaties staan getallen bij de kleuren. Deze getallen geven aan hoeveel van de prestaties groen, oranje of rood kleuren.

Bij het geld:
Bij het geld melden wij alleen de afwijkingen die groter zijn dan € 200.000. Dit is zoals u dit in voorgaande jaren ook van ons gewend bent.

Bij de risico's
Net als vorig jaar laten we niet alle risico's zien. U ziet bij de programma’s alleen de toprisico's. In het kader van deze jaarstukken zijn alle risico’s geactualiseerd. In de paragraaf weerstandsvermogen en risico’s kunt u in de digitale versie van dit jaarstukken doorklikken naar alle risico’s.

Nieuwe ontwikkelingen
Net als vorig jaar laten we u zien wat de stand van zaken is van de nieuwe ontwikkelingen die in de MPB zijn genoemd.

Enkele belangrijke ontwikkelingen

Algemeen
Na de verkiezingen van maart is hard gewerkt aan de vorming van een nieuw college en een nieuw bestuursakkoord. Diverse onderdelen van de ambtelijke organisatie zijn hierbij en bij de uitwerking in een College werkprogramma, elk vanuit hun eigen expertise, intensief betrokken geweest. Na de zomer is het College werkprogramma vastgesteld en daarmee de koers voor de komende vier jaar bepaald.

Sociaal domein
Binnen het sociaal domein, met name binnen de jeugdzorg, zijn grote tekorten ontstaan in 2018. Dit heeft ingrijpende consequenties voor onze gemeente. Hierop komen we later terug.

Vanuit de algemene voorzieningen Jeugd en Wmo leggen we de verbinding met het onderwijs en de specialistische jeugdhulp. Combinaties van jongerenwerk en jeugdgezondheidszorg en het onderwijs zorgen ervoor dat bij vragen en problemen ook lichte ondersteuningsmogelijkheden in beeld zijn. Dichtbij de leefwereld van de kinderen en het gezin. In 2018 lag de focus op het samenbrengen van partijen. Het is belangrijk dat professionals elkaar kennen, zodat ze elkaars expertise kunnen inzetten en aanvullen.
Vooral bij het afbouwen en het beëindigen van een hulptraject kan het inzetten van algemene voorzieningen helpen. De verschuiving van intramurale naar ambulante zorg komt terug bij de omschrijving van de taken van het CJG.
De verschuiving van individueel maatwerk naar algemene voorzieningen is nog onvoldoende gerealiseerd. We bouwen samen met onze toegangen en aanbieders aan het jeugdstelsel.
Het is werk in uitvoering en hier is tijd voor nodig, maar we zien ook dat we een meer zakelijke houding moeten aannemen als gemeente. Het stelsel dat we samen gebouwd hebben is financieel niet houdbaar als we doorgaan op de huidige manier. Inmiddels hebben we hier verbeterplannen voor opgesteld en heeft KPMG hier onderzoek naar gedaan.

2018 was voor de arbeidsmarkt een goed jaar en dat zagen we ook terug in de daling van ons bijstandsbestand. In een jaar tijd daalde per saldo het aantal uitkeringen met ongeveer 200 tot 3749 uitkeringen. Voor het eerst sinds jaren hebben we als gemeente geen tekort meer op ons BUIG-budget.

Fysiek

De verkoop van gronden verloopt voorspoedig. Apeldoorn is in trek bij mensen die hier willen wonen en werken en bij bedrijven die zich hier willen vestigen. De te verkopen gronden raken uitverkocht en dit vraagt om een keuze hoe om te gaan met de rol die het grondbedrijf in de toekomst gaat spelen.
De verkoop van vastgoed loopt in de pas, alhoewel een paar overdrachten (dus ook de opbrengsten) zijn doorgeschoven naar 2019. Wel is het van belang om ons te realiseren dat na de voorspoedige verkoop, de lastig te verkopen objecten zijn over gebleven. Dit betreft in een flink aantal gevallen grotere objecten, waaronder schoollocaties en ander maatschappelijk vastgoed.
Kijken we naar de openbare ruimte, dan zien we dat de onderhoudswerkzaamheden in de openbare ruimte zijn uitgevoerd conform de planningen. We beheren en onderhouden onder andere: 2.800.000 m2 beplanting, 4.200.000 m2 gazon, 68.000 bomen, 9.500.000 m2 verhardingen, 33.000 stuks straatmeubilair, 30.000 verkeers/straatnaamborden, 30.000 lichtmasten, 71 verkeersregelinstallaties, 2.000 speeltoestellen, 200 bruggen en duikers, 840 rioolgemalen en pompen en 1.250 kilometer riolering.
De openbare ruimte wordt op dit moment onderhouden op het afgesproken kwaliteitsniveau. Een uitzondering hierop is het onkruid op verhardingen. Sinds 2016 is het wettelijk verboden om het middel glyfosaat (zit ondermeer in roundup) te gebruiken bij het bestrijden van onkruid op verhardingen. Hierdoor zullen duurdere methoden ingezet moeten worden om het afgesproken beeldkwaliteitsniveau te handhaven. Het huidig budget is daartoe ontoereikend.

Bedrijfsvoering

Binnen de bedrijfsvoering is het project Huis van de Stad in 2018 het grootste project dat loopt.
Het jaar 2018 heeft in het teken gestaan van de aanbesteding en contractering van de aannemer, de verhuizing naar de tijdelijke huisvesting en de start van de uitvoering. Voor de zomer 2018 is besloten het stadhuis niet open te houden tijdens de verbouwing. Door de publieksdienstverlening en kantoorfuncties elders te huisvesten wordt de overlast voor publiek en medewerkers aanzienlijk beperkt en kan de termijn van verbouwen worden ingekort. De publieksfuncties zijn tijdelijk verhuisd naar het Werkplein Activerium en college en medewerkers zijn tijdelijk gehuisvest aan het Stationsplein. Belangrijkste uitdaging blijft om binnen het beschikbare budget en het beoogde tijdpad het nieuwe Huis van de Stad in gebruik te kunnen nemen.

Voortgang prestaties

Zoals u in de bovenstaande tabel kunt zien, hebben wij ons in 2018 117 prestatiedoelen gesteld. We hebben de meeste beleidsinhoudelijke prestaties weten te realiseren binnen de kaders die in de begroting zijn gesteld, 91 van de 117 prestaties zijn namelijk volgens plan uitgevoerd. Bij de verschillende programma’s wordt uitgebreid op de prestaties in gegaan. Bovenstaande wil overigens niet zeggen dat alle prestaties binnen de begroting zijn gerealiseerd. Hieronder treft u de grootste financiële afwijkingen.

Het resultaat

We begonnen in 2018 met een sluitende begroting. Nu we de cijfers over 2018 hebben opgemaakt houden we € 26,1 miljoen over. Deze € 26,1 miljoen is uit veel voor- en nadelen opgebouwd. Hieronder benomen we de belangrijkste in het oog springende voor- en nadelen.

Figuur 1   Exploitatieoverzicht gemeente Apeldoorn 2018

Vrijval precario
Wij hebben in het verleden aanslagen opgelegd voor het heffen van precario. Tegen deze aanslagen zijn bezwaren gekomen en juridische procedures gevoerd. Wij hebben alle aanslagen waar tegen een bezwaarschrift of juridische procedure loopt voorzien in de voorzieningen zaken onder de rechter. De juridische procedures zijn gestaakt. Daarom kan afgerond € 37,7 miljoen vrijvallen.
Sociaal Domein
Met het Sociaal Domein bedoelen we taken die we uitvoeren op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Participatiewet en de Jeugdwet.
Het sociaal domein laat een fors nadeel van € 19,0 miljoen zien.
Het grootste nadeel wordt veroorzaakt door de uitvoering van de Jeugdwet, namelijk € 21,9 miljoen. Dit wordt voor een deel veroorzaakt door afrekeningen van vorige jaren. Daarnaast zien we zowel de aantallen als de zwaarte – en dus de kosten - van de jeugdzorg stijgen.
Begin 2019 is aangegeven dat we een tekort op de jeugdzorg verwachten van € 19,7 miljoen over 2018. Bij het opmaken van de laatste standen ten behoeve van de jaarrekening is dit uitgekomen op € 21,9 miljoen. Om te komen tot deze stand is bij alle zorgleveranciers een laatste uitvraag gedaan. Daarbij is aangegeven dat we na deze uitvraag geen indicaties meer accepteren met terugwerkende kracht. Dit heeft geleid tot een extra toename van het tekort met € 2,2 miljoen. Ook het onderzoek van KPMG gaf reeds aan dat er een verwachting is dat de kosten voor de jeugdhulp over 2018 nog verder zou kunnen tot ruim 2 miljoen euro. Dit was, zoals KPMG aangeeft, een ruwe schatting op basis van een uitvraag bij 3 grote leveranciers.
Op het gebied van participatie hebben we € 5,4 miljoen minder uitgegeven. We zien het aantal bijstandsgerechtigden teruglopen, dit vertaalt zich op financieel gebied in een voordeel.
Ook voor maatschappelijke ondersteuning hebben we een nadeel, dit nadeel bedraagt € 2 miljoen. De grootste oorzaak van dit nadeel heeft betrekking op de WMO door de toename van het aantal indicaties.
Tenslotte rest in binnen het sociaal domein nog een nadeel van € 0,5 miljoen. Dit nadeel is opgebouwd uit kleinere voor- en nadelen, waar we bij de programma’s uitgebreider op in gaan.
Ondergronds brengen hoogspanningslijnen
De hoogspanningslijnen in Zuid hebben we in samenwerking met partners onder de grond gebracht. De tweede helft van 2018 is de wetgeving die de kosten hiervoor compenseert aangenomen. Hierdoor ontvangen wij € 5,5 miljoen bijdrage voor dit project.
Grondbedrijf
Het Grondbedrijf heeft een positief resultaat ten opzichte van de begroting van € 4,2 miljoen. Dit bedrag is op gebouwd uit voor -en nadelen. Er is in 2018 minder winst genomen dan gedacht. Dit heeft onder andere te maken met het schuiven in de tijd van grondexploitaties. Daar tegenover staat de vrijval van verliesvoorzieningen. Deze worden veroorzaakt door snellere verkoop en een kaderwijziging.
Overig
De overige onderdelen in de jaarrekening laten een positief resultaat van € 0,9 miljoen zien. Dit resultaat is opgebouwd uit diverse voor- en nadelen.
Structurele tekorten
Er waren twee onderdelen waarop we structureel geld te kort komen: de jeugdzorg en de veiligheidsregio. Voor de jeugdzorg zijn ombuigingsvoorstellen noodzakelijk om het tekort op de jeugdzorg op te lossen. Deze voorstellen worden meegenomen in de Voorjaarsnota. Voor de veiligheidsregio zal bij de Voorjaarsnota worden voorgesteld om extra middelen ter beschikking te stellen.
Wat doen we met het resultaat
We doen elk jaar de gemeenteraad een voorstel wat we willen doen met het nettoresultaat.

• Storting in algemene reserve Grondbedrijf

Het werkelijke resultaat over 2018 was € 4,2 miljoen meer dan we hadden begroot. Bij deze jaarrekening stellen we voor dit extra resultaat toe te voegen aan de Algemene Reserve Grondbedrijf. De stand van de Algemene Reserve Grondbedrijf komt hiermee op € 34,3 miljoen. Dat is € 15,4 miljoen hoger dan het voor 2018 vastgestelde minimumniveau van € 18,9 miljoen. Deze € 18,9 miljoen is nodig om de risico’s van het Grondbedrijf te dekken. In het bestemmingsvoorstel bij deze jaarrekening stellen wij u voor om € 15,4 miljoen vrij te laten vallen uit de Algemene Reserve Grondbedrijf ten Gunste van de Algemene Reserve.

• Opname vanuit reserve Sociaal Domein

Verder stellen we voor € 4,5 miljoen uit de reserve Sociaal Domein te halen. Dat is nodig, omdat we voor onze taken binnen het Sociaal Domein meer hebben uitgegeven dan het bedrag dat we daarvoor hadden begroot. De reserve Sociaal Domein is echter niet toereikend om het gehele tekort in het sociaal domein te dekken.

• Hoogspanningslijnen

Voor het ondergronds brengen van de hoogspanningslijnen hebben wij middelen ontvangen. Wij willen nog een traject ondergronds brengen. Wij stellen u bij het vaststellen van de jaarstukken voor om hier € 2 miljoen voor te reserveren.

• Toevoeging aan diverse kleine posten

Daarnaast willen we € 1,8 miljoen toevoegen aan diverse kleine posten binnen de jaarrekening.

Bij elkaar komt er dus totaal € 38 miljoen in de Algemene Reserve.

Balans
De balans geeft aan hoeveel vermogen onze gemeente op 31 december 2018 had. Aan de linkerkant van de balans staan onze bezittingen, aan de rechterkant onze schulden.
In figuur 2 vindt u een overzicht van de balans op 31 december 2018 met de cijfers van vorig jaar erachter.

Figuur 2   Balans gemeente Apeldoorn 2018

Ons eigen vermogen is in 2018 toegenomen met € 35,3 miljoen. Ons eigen vermogen is het totaal van de algemene reserve, de bestemmingsreserves en het rekeningresultaat. Ons eigen vermogen is met € 35,3 miljoen gestegen omdat we per saldo € 9,2 miljoen hebben gespaard, met andere woorden aan de reserves toegevoegd. Omdat ons het jaarrekeningresultaat € 26,1 miljoen positief is, stijgt ons eigen vermogen niet met € 9,2 miljoen, maar met € 35,3 miljoen. De € 9,2 miljoen die we aan de reserves hebben toegevoegd, heeft plaats gevonden op basis van de in de MPB begrote stortingen in en onttrekkingen uit de reserves en de kaders zoals opgenomen in de Nota reserves en voorzieningen.
Onze schulden zijn met € 8,5 miljoen afgenomen. We hebben meer eigen vermogen en minder schuld. Ondanks dat ons eigen vermogen is toegenomen en de schulden zijn gedaald staat het financieel herstel onder druk. De stijging van het eigen vermogen is voornamelijk te danken aan incidentele opbrengsten, zoals een vrijval van de precariogelden. Daartegenover staat dat er grote structurele nadelen zijn, denk hierbij bijvoorbeeld aan de tekorten op de jeugdzorg.
Financieel gezond
We streven er naar om  financieel weer gezond te zijn. Daarom willen we ons eigen vermogen vergroten en zo weinig mogelijk schulden hebben. Het positieve jaarrekeningresultaat van € 26,1 miljoen draagt hier aan bij. Dit jaarrekeningresultaat in onze reserve worden gestort.
Solvabiliteit
Onze solvabiliteit is een van de gegevens waaraan we kunnen zien of we financieel gezond zijn. De solvabiliteit laat zien hoe goed we aan onze financiële verplichtingen kunnen voldoen. Hoe hoger het percentage van de solvabiliteit is, hoe beter we er financieel voorstaan. De solvabiliteit berekenen we door het bedrag van ons eigen vermogen te delen door het bedrag van ons totaal vermogen. Onze solvabiliteit is nu ongeveer 16 %, dat is voldoende. Bij de jaarrekening van 2017 hadden we nog een solvabiliteit van ongeveer 11,4 %. We willen naar een solvabiliteit van 20%.
Netto schuldquote
De netto schuldquote is een ander gegeven waaraan we kunnen zien of we financieel gezond zijn. Het laat zien welk deel van onze uitgaven we nodig hebben voor rente en aflossing van geldleningen. Een laag percentage is gunstig. Onze netto schuldquote was in 2018 86 %. In 2016 was dat 113 %. We willen de komende jaren onze netto schuldquote nog verder omlaag brengen. Daarvoor gaan we leningen aflossen, zodat we minder geld kwijt zijn aan rente.
Dit is ook onder deel van ons plan om financieel gezond te worden. De kengetallen laten een groei zien ten opzichte van de jaarstukken 2017, maar komen op dit moment onder druk te staan door de gemelde tekorten.

Figuur 3   Ontwikkeling van solvabiliteit en netto schuldquote
Algemene Reserve

De Algemene Reserve is onze buffer om financiële tegenvallers op te vangen.
Na de financiële problemen bij het Grondbedrijf hebben we in 2012 een plan gemaakt om in 2022 weer financieel gezond te zijn. Op basis van dat plan moest de Algemene Reserve in 2022 zijn gegroeid naar minimaal € 15 miljoen. Na de decentralisaties in het Sociaal Domein hebben we dat bedrag verhoogd naar € 20 miljoen. De jaarrekening 2018 laat nu zien dat de Algemene Reserve al boven de € 20 miljoen uitkomt. We mogen echter niet te snel juichen. Deze jaarstukken laten wel een positief resultaat zien, maar daar zitten een aantal substantiële structurele negatieve componenten in.
We willen onze financiële positie verder verbeteren. Dat willen we doen door de komende jaren meer geld in de Algemene Reserve te stoppen. Met deze buffer willen we tegenvallers in de toekomst kunnen opvangen.

Figuur 4   Ontwikkeling van de Algemene Reserve